QUY HOẠCH KHÔNG GIAN NGẦM

TẦM NHÌN CHIẾN LƯỢC CHO ĐÔ THỊ HIỆN ĐẠI

Trong bối cảnh đô thị phát triển dày đặc, quỹ đất bề mặt ngày càng khan hiếm, việc mở rộng không gian sử dụng theo chiều thẳng đứng – đặc biệt là không gian ngầm – trở thành xu hướng tất yếu tại các đô thị lớn như Hà Nội, TP.HCM, Đà Nẵng...

---

1. Quy hoạch không gian ngầm là gì?

Là hoạt động tổ chức, sắp xếp, phân vùng sử dụng không gian nằm dưới mặt đất (tầng hầm, ga metro, bãi đỗ xe ngầm, đường hầm kỹ thuật...) một cách đồng bộ, hợp lý, nhằm:

• Giảm tải cho không gian mặt đất

• Nâng cao hiệu quả sử dụng đất đô thị

• Phát triển hạ tầng bền vững

---

2. Cơ sở pháp lý cần tuân thủ

Khi quy hoạch không gian ngầm, cần bám sát các quy định:

Văn bản pháp lý hiện hành:

• Luật Quy hoạch đô thị 2009

• Luật Xây dựng 2014 (sửa đổi 2020)

• Luật Đất đai 2013 (sắp thay thế)

• QCVN 01:2021/BXD – Quy chuẩn Quy hoạch xây dựng (có điều chỉnh về không gian ngầm)

• QCVN 07:2016/BXD – Hạ tầng kỹ thuật đô thị

• Các quy định liên ngành: PCCC, giao thông, môi trường, điện – nước – viễn thông

Các định hướng chiến lược:

• Quy hoạch chung xây dựng Thủ đô Hà Nội đến 2030 tầm nhìn 2050

• Đề án phát triển không gian ngầm TP.HCM, Quyết định 2907/QĐ-UBND 2020

• Định hướng phát triển giao thông đô thị ngầm (metro, bãi xe ngầm)

---

3. Quy hoạch không gian ngầm như thế nào?

3.1. Phân loại không gian ngầm

Loại không gian ngầm	Chức năng tiêu biểu
Giao thông ngầm	Ga tàu điện ngầm, đường hầm, lối đi bộ
Hạ tầng kỹ thuật ngầm	Mạng cấp – thoát nước, điện, viễn thông
Dịch vụ – thương mại ngầm	Trung tâm thương mại, khu mua sắm, dịch vụ
Bãi đỗ xe ngầm	Xe máy, ô tô – kết nối hạ tầng đô thị
Hạ tầng an toàn – môi trường	Hệ thống thoát nước mưa, chống ngập

---

3.2. Quy trình quy hoạch không gian ngầm

Bước 1 – Khảo sát hiện trạng

• Bản đồ địa chất đô thị

• Hệ thống hạ tầng ngầm đã có

• Mật độ dân số, giao thông

• Kết cấu nền đất – mực nước ngầm

Bước 2 – Lập đồ án quy hoạch

• Tỷ lệ phù hợp (1/2.000 hoặc 1/500)

• Phân vùng chức năng ngầm

• Xác định chỉ tiêu kỹ thuật, độ sâu các tầng

• Phối hợp không gian ngầm – mặt đất

• Kết nối hạ tầng kỹ thuật

Bước 3 – Thẩm định & phê duyệt

• Lấy ý kiến các sở ngành (Xây dựng, GTVT, Quy hoạch, Môi trường…)

• Báo cáo tác động môi trường (ĐTM)

• Phê duyệt bởi UBND cấp tỉnh/thành phố

---

4. Những lưu ý kỹ thuật và quản lý khi quy hoạch không gian ngầm

4.1. Chỉ tiêu quy hoạch & độ sâu

• Mỗi chức năng ngầm nên có quy định độ sâu hợp lý:

  • Giao thông ngầm: -10m đến -30m

  • Hạ tầng kỹ thuật: -2m đến -6m

  • Tầng hầm dân dụng: -3m đến -12m

• Không để các tuyến kỹ thuật ngầm chồng lấn, gây xung đột

4.2. Phối hợp không gian ngầm – mặt đất

• Đảm bảo các lối kết nối, thông tầng, chiếu sáng tự nhiên (nếu có)

• Tạo sự liền mạch giữa các công trình (trung tâm thương mại ngầm kết nối metro, hầm đi bộ…)

4.3. Yêu cầu về an toàn – môi trường

• Hệ thống thoát khí, chiếu sáng, PCCC, chống ngập, thoát hiểm

• Ứng dụng công nghệ BIM – GIS để quản lý đồng bộ

• Sử dụng vật liệu bền, chịu ẩm, không gây ô nhiễm không khí ngầm

4.4. Quản lý & khai thác sau quy hoạch

• Xây dựng cơ sở dữ liệu hạ tầng ngầm số hóa

• Giao quyền quản lý rõ ràng cho từng đơn vị chức năng (Sở GTVT, cấp thoát nước…)

• Lập kế hoạch bảo trì định kỳ cho các tuyến ngầm

• Quản lý cấp phép xây dựng theo chiều sâu (3D)

---

5. Tư vấn chuẩn bị quy hoạch không gian ngầm

Khảo sát địa chất công trình kỹ càng: Đảm bảo khả năng xây dựng ngầm, không gây lún sụt, ảnh hưởng công trình bên trên.

Phối hợp đa ngành sớm: Điện, cấp – thoát nước, thông tin liên lạc, giao thông – cùng thiết kế tổng thể, tránh xung đột mạng lưới.

Phân lớp quản lý độ sâu theo chức năng: Tránh chồng chéo, dễ sửa chữa, mở rộng sau này.

Tận dụng không gian ngầm công cộng hiệu quả: Là nơi liên kết các trung tâm thương mại, metro, bãi đỗ xe – tăng giá trị đô thị.

---

Kết luận: Không gian ngầm là tầng thứ hai của đô thị hiện đại

Quy hoạch không gian ngầm không đơn thuần là “đào hầm” – mà là một bước đi chiến lược, đa ngành, dài hạn:

• Giảm tải giao thông mặt đất
• Tăng cường tính bền vững – thông minh – đa tầng cho đô thị
• Tối ưu hóa sử dụng đất và năng lực hạ tầng đô thị

Nếu quy hoạch ngầm không được làm tốt ngay từ đầu, sẽ rất khó sửa chữa sau này do chi phí lớn, rủi ro cao, và ảnh hưởng trực tiếp đến các công trình hiện hữu.

Kiến trúc sư quy hoạch không gian ngầm cần vừa có tầm nhìn đô thị, vừa nắm chắc kỹ thuật hạ tầng và phối hợp liên ngành – để đảm bảo sự phát triển hài hòa, bền vững và đột phá cho đô thị tương lai.